بزرگ‌علی بن حسن‌علی مارهرویبزرگ علی مارهْرَوی، از قاضیان و مبلّغانِ اسلام و مدرسان حنفی شبه قاره در قرن سیزدهم است. ۱ - مشخصاتپدرش حسن علی مارهروی از اخلاف خواجه حسن افغان ملتانی (متوفی ۶۹۰) بود. بزرگ علی در مارهَره (هندشمالی) متولد شد. تحصیلات مقدّماتی را در همان‌جا گذراند و سپس در لکهنو و کلکته و دهلی نزد استادانی، چون مولوی رستم علی (متوفی ۱۲۴۱)، مولانا حیدرعلی تَوْنکی (متوفی ۱۲۷۲)، شاه عبدالعزیز دهلوی (متوفی ۱۲۳۹)، و شاه رفیع الدین دهلوی (متوفی ۱۲۳۳) فقه و حدیث و ریاضی خواند. مدتی در کلکته و اکبرآباد (آگرة کنونی) به تدریس اشتغال داشت. بعدها در علیگره به شغل قضا پرداخت و، در همان حال، به تدریس در مدرسه نواب ثابت خان (متوفی ۱۱۴۳) نیز ادامه داد. بزرگ علی، پس از چندی، از سمت قضا استعفا کرد و به درخواست نوّاب وزیرالدوله، والی ایالت تَوْنْک (۱۲۵۰ـ۱۲۸۱)، شغل قاضی القضاتی آن ایالت را برعهده گرفت و تا پایان عمر بدان پرداخت تا در ۱۱ شوال ۱۲۶۲ درگذشت و در یکی از شهرهای تونک به نام سرونج به خاک سپرده شد. [۱]
آفتاب رای لکهنوی، تذکرة ریاض العارفین، ج۱، ص۳۶۴، چاپ حسام الدین راشدی، اسلام آباد ۱۳۵۵ـ۱۳۶۱ ش، ج ۱، ص ۳۶۴.
[۲]
محمد زبیر، «مولوی بزرگ علی زبیری مارهروی»، ج۱، ص۴۱ـ۴۴، العلم (ژانویه ـ مارس ۱۹۷۳)، ص ۴۱ـ۴۴.
[۳]
محمد حبیب الرحمان خان شروانی، استاذالعلماء، ج۱، ص۵ ـ ۸، علیگره ۱۹۳۷، ص ۵ ـ ۸.
[۴]
احمدعلی خان شوق، تذکرة کاملان رامپور، ج۱، ص۱۴۱، دهلی ۱۹۲۹، ص ۱۴۱.
[۵]
عبدالقادرخان، وقایع عبدالقادرخانی، ج۱، ص۷۶، چاپ محمد ایوب قادری، کراچی ۱۹۶۰، ج ۱، ص ۷۶.
[۶]
عبدالحلیم لکنوی، ج ۷، ص ۹۸ـ۹۹، عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، نزهة الخواطر، حیدرآباد ۱۹۶۱، ج ۷، ص ۹۸ـ۹۹
[۷]
سلیمان ندوی، حیات شبلی، ج۱، ص۲۹۹، اعظم گره ۱۹۴۳، ص ۲۹۹.
۲ - شاگرداناز میان شاگردان برجسته او مولوی عبدالجلیل (متوفی ۱۲۷۳)، مفتی عنایت احمد (متوفی ۱۲۷۹) و مفتی محمد لطف اللّه (متوفی ۱۳۳۴) را می‌توان نام برد. ۳ - آثارفعالیتهای بزرگ علی در ردّ مسیحیت یاد کردنی است. وی در این باب سه رساله فارسی به نام العجالة النافعة، اثبات الحق و بشارات فارقلیط تألیف کرد. از تألیفات دیگر او، دیوان فارسی، با تخلص «شوق»، و رسالة شرح معما در دست است. از او کتابخانه ای با گنجینه گرانبها به یادگار مانده و این گنجینه اکنون به دانشگاه اسلامی علیگره منتقل شده است. [۸]
آفتاب رای لکهنوی، تذکرة ریاض العارفین، ج۱، ص۳۶۴، چاپ حسام الدین راشدی، اسلام آباد ۱۳۵۵ـ۱۳۶۱ ش، ج ۱، ص ۳۶۴.
[۹]
محمد زبیر، «مولوی بزرگ علی زبیری مارهروی»، ج۱، ص۴۱ـ۴۴، العلم (ژانویه ـ مارس ۱۹۷۳)، ص ۴۱ـ۴۴.
[۱۰]
محمد حبیب الرحمان خان شروانی، استاذالعلماء، ج۱، ص۵ ـ ۸، علیگره ۱۹۳۷، ص ۵ ـ ۸.
[۱۱]
احمدعلی خان شوق، تذکرة کاملان رامپور، ج۱، ص۱۴۱، دهلی ۱۹۲۹، ص ۱۴۱.
[۱۲]
عبدالقادرخان، وقایع عبدالقادرخانی، ج۱، ص۷۶، چاپ محمد ایوب قادری، کراچی ۱۹۶۰، ج ۱، ص ۷۶.
[۱۳]
عبدالحلیم لکنوی، ج ۷، ص ۹۸ـ۹۹، عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، نزهة الخواطر، حیدرآباد ۱۹۶۱، ج ۷، ص ۹۸ـ۹۹
[۱۴]
سلیمان ندوی، حیات شبلی، ج۱، ص۲۹۹، اعظم گره ۱۹۴۳، ص ۲۹۹.
۴ - فهرست منابع(۱) آفتاب رای لکهنوی، تذکرة ریاض العارفین، چاپ حسام الدین راشدی، اسلام آباد ۱۳۵۵ـ۱۳۶۱ ش. (۲) محمد زبیر، «مولوی بزرگ علی زبیری مارهروی»، العلم (ژانویه ـ مارس ۱۹۷۳). (۳) محمد حبیب الرحمان خان شروانی، استاذالعلماء، علیگره ۱۹۳۷. (۴) احمدعلی خان شوق، تذکرة کاملان رامپور، دهلی ۱۹۲۹. (۵) عبدالقادرخان، وقایع عبدالقادرخانی، چاپ محمد ایوب قادری، کراچی ۱۹۶۰. (۶) عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، نزهة الخواطر، حیدرآباد ۱۹۶۱. (۷) سلیمان ندوی، حیات شبلی، اعظم گره ۱۹۴۳. ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بزرگ علی مارهْرَوی»، شماره۱۲۸۱. |